Przypowieść o maku

obrazy Basi Wójcik

Przypowieść o maku

Na ziarn­ku maku stoi mały dom,

Pie­ski szcze­ka­ją na księ­życ ma­ko­wy

I ni­g­dy jesz­cze tym ma­ko­wym psom,

Że jest świat więk­szy, nie przy­szło do gło­wy.

Zie­mia to ziarn­ko - na­praw­dę nie wię­cej,

A inne ziarn­ka - pla­ne­ty i gwiaz­dy.

A choć ich bę­dzie chy­ba sto ty­się­cy,

Do­mek z ogro­dem może stać na każ­dej.

Wszyst­ko w ma­ków­ce. Mak ro­śnie w ogro­dzie,

Dzie­ci bie­ga­ją i mak się ko­ły­sze.

A wie­czo­ra­mi, o księ­ży­ca wscho­dzie

Psy gdzieś szcze­ka­ją, to gło­śniej, to ci­szej.

CZESŁAW MIŁOSZ

Maki... Któż z nas nie pamięta ich z dzieciństwa ( no może nie tylko)?  Jednym z najpiękniejszych  i niezapomnianych widoków zapamiętanych z dzieciństwa są pola z kwitnącymi makami i chabrami... Maki upiększają pola i łąki, kiedy dumnie wystawiają do słońca swoje delikatne, czerwone główki. Jeżeli towarzyszą im błękitne chabry, to przenoszą mnie do moich ukochanych obrazów impresjonistów. Szkoda, że w rzeczywistości takich widoków jest coraz mniej na naszych ścieżkach. 

Ja właśnie mogę je ostatnio podziwiać na miejskich łąkach. 

Ale stop. Dzisiaj  ma być tylko o makach.

Mak lekarski pojawił się już w pierwszym tysiącleciu p.n.e., a jego uprawa zdumiewająco szybko rozprzestrzeniła się w Egipcie, Italii i Arabii. Potem uprawa maku dotarła dalej na wschód, do Iranu, Indii i Chin.

Wzmianka o maku pojawiła się w opowieści o Helenie Trojańskiej. Makówki są obecne w mitologii greckiej jako symbol boga snu Hypnose i jego brata Tanatosa – boga śmierci. Natomiast Morfeusz, bóg marzeń sennych, syn Hypnose,  przedstawiany jest w wieńcu z maków. Według legendy, mak podarowała ludziom bogini Demeter.

Mak miał także porastać zbocza Cypru – wyspy Afrodyty i znajdować się pod postacią makówek w koronie boga Dionizosa, który po hucznej zabawie oferował biesiadnikom kilka godzin zasłużonego odpoczynku.

Wierzono też, że rośnie nad brzegami rzeki zapomnienia Lete, która stanowi granicę pomiędzy  krainą życia i wiecznego snu.

Starożytna Grecja znana była z upraw maku. Współczesne greckie miasto Sikon nazywane było dawniej Makon, czyli miastem maku.

Potem uprawy przeniosły się do Europy.

Brytyjski badacz historii maku, biochemik Thomas Roberts twierdzi, że roślina ta była uprawiana najpierw w zachodniej części Morza Śródziemnego; Następnie pola makowe pojawiły się w Szwajcarii, Włoszech, Niemczech

Natomiast w Polsce ślady obecności maku pochodzą z epoki żelaza.

POLNY MAK

Czerwienią sukni, słodką czernią

Cieszysz me oczy, maku polny

Wśród traw, wśród zboża złotych kłosów

Gdzieś zagubiony, ale wolny

Niezwykłej barwy odmiennością

Owadów wabisz regimenty

Poranną wonią i świeżością

Zmieniasz dzień zwykły w uśmiechnięty

znalezione w Internecie

W słowiańskiej tradycji ludowej mak był rośliną pozwalającą na przekroczenie granicy między życiem i śmiercią. Dlatego bardzo długo potrawy z jego dodatkiem spożywano w czasie styp pogrzebowych oraz chrztu obrzędowego. Na Kresach podawano kutię - obtłuczoną pszenicę z dodatkiem miodu i maku. W ten sposób symbolicznie łączono przeszłość z przyszłością i podkreślano przemijanie ziemskiego czasu.

Na Rusi jego ziarna wkładano do kieszeni zmarłych i obsypywano groby tych, których podejrzewano o wampiryzm. Z kolei obsianie nimi granicy pola miało zabezpieczać gospodarstwo przed zarazą, a obsypanie makiem obejścia w dzień św. Łucji i Bożego Narodzenia – chronić ludzi i zwierzęta przed odwiedzinami zmarłych.

Mak był także symbolem płodności. Na Żmudzi, w Kurlandii i na Litwie w trakcie wesela smarowano usta panny młodej miodem (aby była słodka i uległa) i obsypywano ją owsem, jęczmieniem, bobem i makiem. Mówiono przy tym: będziesz li wierną mężowi i dobrą gospodynią, nie uczujesz niedostatku i obfitości doznasz.

W legendach chrześcijańskich kwiaty maku miały wyrosnąć w miejscach, gdzie spadły krople krwi ukrzyżowanego Chrystusa.

Makówki rzeźbione na kościelnych ławach mogą oznaczać – jak twierdzi Władysław Kopaliński – zmartwychwstanie.

Wyróżnia się kilka rodzajów maku. Najbardziej znany jest mak niebieski, który wykorzystuje się w celach kulinarnych. Nie należy go mylić z makiem lekarskim, z którego wytwarza się opium. Rzadko spotykanym rodzajem maku jest delikatniejszy w smaku mak biały, który jest niezastąpionym składnikiem słynnych poznańskich rogali marcińskich. Z kolei mak polny ma zastosowanie w medycynie ludowej i kosmetyce.

kwiat maku

mak cały w ogniu skąpany

przybrał już odświętną szatę

kwiat zakochany w czerwieni

dumny choć nóżkę ma cienką

okiem spogląda ukrytym

tuż za powiekami płatków

syty w odcienie czerwieni

mruga do bławatków modrych

kwiat piękny acz nader skromny

co rzadko w ogrodach bywa

bezbronny w swojej delikatności

króluje przy polnych drogach

znalezione w Internecie

Właściwości maku najczęściej wykorzystuje się w kuchni.

trudno sobie wyobrazić wigilijny stół bez maku. Wieczerza składa się z postnych potraw, z których jedno z nich obowiązkowo musi zawierać mak. Roślina ta miała bowiem dla naszych przodków szczególne znaczenie.

W Wigilię Bożego Narodzenia najczęściej podawano kluski i łamańce z makiem. Na Kresach zwyczajowo spożywano kutię, którą według tamtejszych wierzeń Matka Boska jadła w dniu narodzin Jezusa. W powszechnym mniemaniu spożywały ją także dusze zmarłych, dlatego część potrawy pozostawiano przez całe święta w specjalnie wyznaczonym miejscu. Garść kutii rzucano też ku niebu, aby zapobiec urokom w kolejnym roku.

Cierpiącym na bezsenność proponowano napój z makowych ziaren. Ponadto z suszonych główek, tzw. maczku polnego, i syropu cukrowego warzono miksturę rozpuszczaną później w szklance osłodzonej, gorącej wody. Zapobiegała ona chorobom gardła i miała działanie przeciwkaszlowe. Na problemy ze wzrokiem zalecano mak utarty z szafranem i ugotowanym żółtkiem, a przeciw podagrze – napój makowy na bazie ziaren i niewieściego mleka. Jednocześnie przestrzegano przed nadmiernym spożyciem opium, które po początkowej fazie wesołości miało powodować ociężałość, lenistwo, zmysłów tępość i ospałość.

Grecy mieli osobne słowo na zabójczy mlecz makowy – opion. Stąd oczywiście łacińskie i współczesne opium.

Opium dodawano w Atenach skazańcom do kielicha cykuty. Miało łagodzić cierpienia, a zarazem wzmacniać trujące działanie napoju.

bajka o maku

Był sobie raz Mak

w czerwonym kubraku

zielonymi dłońmi

chciał zatrzymać

kawałek lata.

Wymyślił Mak zaklęcia

na pochwycenie lata

bał się tylko

głośno je wykrzyknąć

prosto w oczy łąki.

I szeptał Mak zaklęcia

przez wszystkie dni lata

aż rozszumiały się sucho

w jesiennej makówce.

znalezione w Internecie

Skutki działania maku są  różne, w zależności od tego, czy używamy jego nasion, czy korzeni. Mamy do czynienia z rośliną o podwójnej naturze: raz uśmierza ból, kiedy indziej usypia, a nawet zabija. Jej nasenne właściwości są tak silne" - pisał Pliniusz Starszy w I wieku n.e. - „że jeżeli się weźmie zbyt dużą dawkę, można umrzeć we śnie", Uzyskiwany z makówek sok nazywa się opium.

Mak jest bogaty w komplet witamin A, D, E, C. Jest również doskonałym źródłem wapnia. Mak zawiera także dużo żelaza, miedzi, manganu, magnezu, fosforu i cynku.

Z niebieskich ziaren maku leczniczego wytłacza się olej makowy, który  reguluje pracę nerek i wątroby, a także przyśpiesza gojenie się ran. Wszystko dzięki zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych.

I na koniec.

Szczególne miejsce we frazeologii zajęła makówka jako określenie głowy, najczęściej tępej (Hej, Gerwazy, daj gwintówkę, niechaj strącę tę makówkę).

Mamy też figę z makiem, wraz z charakterystycznym gestem kciuka – dającym do zrozumienia rozmówcy, że czegokolwiek się spodziewa, raczej od nas nie dostanie. 

O dwojgu pasujących do siebie ludzi mówimy, że znaleźli się jak w korcu maku. Przecież  w worku maku ziarenek miliony, zatem odnaleźć się wśród nich, to nie lada sztuka.

O drobnym, gęstym, odręcznym piśmie mówimy, że jest pisane maczkiem.

Rozbijać w drobny mak- na bardzo drobne części.

Cicho jak makiem zasiał. Sianie malutkich, leciutkich ziarenek wymaga bezwietrznej, zatem cichej pogody. I to była właśnie ta wiedza, której nie miała baba, a której dziad jej nie ujawnił :)))

Makowa panienka (kto jeszcze ją pamięta z Dobranocki?)

Stoi w polu makowa panienka,

Strojna w czerwoną sukienkę.

Nie ma żadnego okienka,

By podziwiano jej urodę.

Stoi wśród łanu pszenicy

W swej zwiewnej, czerwonej spódnicy.

Główką czarną potrząsa,

Strzepując kropelki rosy.

Tuż obok, żuczek podkręca wąsa,

Cóż to?- on jest bosy!

Bucików biedny nie ma.

Jak zatańczy z panienką makową?

Ona- otoczona kłosami dwoma!

Nie chce za męża żuczka.

Odwróciła swą główkę makową,

Więc odszedł- z panią Żukową.

Irena Góra