Poezja nie tylko starych studni i zepsutych zegarów

Muzeum

Są ta­le­rze, ale nie ma ape­ty­tu.

Są ob­rącz­ki, ale nie ma wza­jem­no­ści

od co naj­mniej trzy­stu lat.

Jest wa­chlarz - gdzie ru­mień­ce?

Są mie­cze - gdzie gniew?

I lut­nia ani brzęk­nie o sza­rej go­dzi­nie.

Z bra­ku wiecz­no­ści zgro­ma­dzo­no

dzie­sieć ty­się­cy sta­rych rze­czy.

Omsza­ły woź­ny drze­mie słod­ko

zwie­siw­szy wąsy nad ga­blot­ką.

Me­ta­le, gli­na, piór­ko pta­sie

ci­chut­ko try­um­fu­ją w cza­sie.

Chi­cho­cze tyl­ko szpil­ka po śmiesz­ce z Egip­tu.

Ko­ro­na prze­cze­ka­ła gło­wę.

Prze­gra­ła dłoń do rę­ka­wi­cy.

Zwy­cię­żył pra­wy but nad gło­wą.

Co do mnie, żyję, pro­szę wie­rzyć.

Mój wy­ścig z suk­nią na­dal trwa.

A jaki ona upór ma!

A jak­by ona chcia­ła prze­żyć!

WISŁAWA SZYMBORSKA

Dookoła nas jest wiele rzeczy materialnych. Jednak przedmioty to nie tylko wytwory pracy człowieka. To także  towarzysze naszego dnia codziennego. Od wieków są z nami. Wszak to człowiek je stworzył, ukształtował. Ale to właśnie dzięki nim człowiek buduje swoją relację ze światem. Przetwarza to, co daje mu natura, zaspokaja swoje potrzeby, poznaje nowych ludzi, kontaktuje się z nimi. 

Bronisław Malinowski w książce Argonauci zachodniego Pacyfiku, podkreślał, że wiele przedmiotów poza swoją funkcją pierwotną (np. książka służy do czytania) może doczekać się też innych, wtórnych sposobów zastosowania (podparcie stolika, któremu ułamała się noga, czy obciążenie sklejanych przedmiotów). Przedmioty mają swoje nazwy – imiona, którymi wzywamy je na pomoc: kłonia wasągowata (narzędzie używane dawniej do łowienia ryb), cep (narzędzie używane do młócki zboża), warząchew (łyżka do nalewania zupy) – to tylko niektóre z nich. Trzeba przyznać, że działają na wyobraźnię. Poznając przedmioty z minionych epok lub różnych kultur, zdobywając umiejętność nazywania ich po imieniu, zyskujemy unikatową wiedzę o fragmentach świata odległego od nas w czasie lub przestrzeni. Przywołując te dziwne słowa, w pewnym sensie powołujemy do widmowego życia rzeczywistość, w której istnieją lub istniały. A kiedy dowiemy się jeszcze, jaka była lub jest funkcja obco wyglądającego przedmiotu o dziwnie brzmiącej nazwie, nasza wyobraźnia pozwoli nam na chwilę zanurzyć się w tym świecie. By dać przedmiotom głos i pozwolić im opowiadać historie, potrzebujemy nie tylko samego bestiarium rzeczy, ale także dużej dawki wyobraźni. Pomost między jednym a drugim zbudują słowa 

Mała Dziewczynka żałuję tylko, że niedługo nie będzie już śladu po wielu pięknych wyrażeniach: haczka, ryczka,farelka, kanka, szaber, onegdaj, urwipołeć, safanduła, harmider, galimatias, dyrdymałki, podfruwajka, wszelako, przeto, wtrynić, rozbisurmaniony, ścichapęk.... (do tych mam szczególny sentyment). Mogłaby tak jeszcze długo  wymieniać, ale to nie jest tematem dzisiejszej opowieści. 

Zapewne każdy zetknął się kiedyś z pojęciem „przedmiot z duszą”.

Co jednak znaczy to określenie? Co wyróżnia te rzeczy? Co sprawia, że z wielu produktów, z którymi mamy do czynienia, tylko niektóre wydają nam się wyjątkowe?

Generalnie, bardzo często „przedmiot z duszą” bywa synonimem pracy wykonanej ręcznie i z najwyższą starannością, w których wykonanie ktoś „włożył serce”.

To prawda, ale dla Małej Dziewczynki nie do końca.

Jej zdaniem, przedmioty, zwłaszcza te stare mają duszę. Czyli taka rzecz niesie ze sobą jakąś historie.

Stare przedmioty

Na starych strychach starych domów

Wciśnięte w najciemniejszy kąt

Dawno już nieprzydatne komuś

Stare przedmioty cicho śpią

Przez wieku pół i jeszcze ćwierć

Leżą tam, na nic nie czekając

Możliwa jest podwójna śmierć,

Martwe przedmioty umierają

Bezduszna rzeczy rzeczywistość

Wypchnęła je na ślepy trakt

Może przydarzyć się to wszystkim,

Bo nowe wciąż się pcha na świat.

Jak w domu starców podopieczni,

Których już nie odwiedza nikt

Same czekają tu na wieczność.

Tylko czasami im się śni,

Że kiedyś ruszą w długi marsz

Szukać tych, co je zapomnieli

I będzie tak, jak bywa w snach –

Powrócą do swych właścicieli

Martwe przedmioty, a znów żywe,

Sensem wypełnią się ich dni.

Będą potrzebne, więc szczęśliwe –

W końcu od tego mamy sny.

Wojciech Machowski

Mała Dziewczynka lubi stare przedmioty, chociaż nie ma ich zbyt dużo w domu. Jednak ogromną przyjemność sprawia jej obcowanie z nimi. Każdy stary przedmiot jest bowiem niepowtarzalny Te wszystkie cacka i cudeńka budzą we mnie zachwyt tym, że:

 są tak unikalne,

 stworzyła je ręka ludzka, a nie maszyna,

 udało się im przetrwać wiele lat, bo ktoś zadbał, aby były wykonane dokładnie i z dobrego materiału

 opowiadają mi czyjąś historię.

Może to dlatego, że Mała Dziewczynka jest przywiązana do tradycji, zwłaszcza tej rodzinnej.

Ma w swoim mieszkanku kilka takich pamiątek.

Dzbanuszek do śmietanki, który Dziadek używał, gdy pił kawę. Ileż to ciekawych rozmów usłyszał, gdy w Domu byli goście i opowiadali różne historie. Ileż ludzi poznał? A może był tam ktoś znany i szanowany w mieście? Wszak Dziadek w swoich kręgach zawodowych był bardzo ceniony. 

Figurka uśmiechniętego, szklanego Murzyna (teraz pewnie Mała Dziewczynka powinna użyć innego słowa, ale wówczas...), którego ktoś czasem pogłaskał po głowie i coś miłego powiedział.

Kryształowy wazon Babci. Ileż to pięknych bukietów przyjmował do swojego wnętrza, zwłaszcza skomponowanych przez artystycznie uzdolnioną Babcię. Gdyby umiał malować pewnie stworzyłby setki obrazów pokazujących niespotykany talent Babci. W domu Dziadków zawsze na stole musiały być kwiaty. A Babcia z działki nigdy nie wracała bez nich.

Talerze z babcinej zastawy. Ileż pysznych obiadów na nich podawano gościom.  

Obraz namalowany przez Dziadka. A postać na nim namalowana była świadkiem wielu zdarzeń rozgrywających się dookoła. Pewnie nieraz byłoby lepiej, aby niektóre zachowała dla siebie:))) Po co wspominać, że Mała Dziewczynka wyjadała cukierki, czytała książki lub nieliczne wówczas kolorowe gazety lub o zgrozo oglądała bez pozwolenia telewizję zamiast....  

Czarno-biała cukiernica z domu Dziadków pamiętająca czasy kryzysu, gdy czasem była pusta. Zapewne opowiedziałaby słodkie i gorzkie historie.

Widelczyk. Ciekawe do kogo należał i czyja ręka go trzymała? Pewnie tą tajemnicę zachowa już dla siebie.

Czerwony telefon z obracaną tarczą, który słyszał wiele ważnych radosnych i smutnych informacji. Wszak telefon był wówczas rzadkością i nikt bez potrzeby nie rozmawiał przez długie minuty.

Tak, niektóre z ich były produktem masowym, czyli z encyklopedycznego punktu widzenia "bez duszy".

Jednak Mała Dziewczynka za nic na świecie nie wyrzuciłaby ich, chociaż niektórzy mówią: „po co trzymasz takie stare rupiecie? Kto teraz trzyma kryształy? Na co ci ten trzeszczący telefon z tarczą, którego już nie używasz?” A ona ich nie wyrzucam, bo wie, że tą rzecz lubili jej Dziadkowie, inną znowu jej  Babcie… To przecież jedyne co jej po nich pozostało, nie licząc fotografii w kolorze sepii i tych późniejszych czarno-białych. 

Gdyby ktoś spytał Małą Dziewczynkę o to co zabrałaby, gdyby mogła wziąć z mieszkania tylko parę rzeczy, to te przedmioty, zdjęcia i listy byłyby na pierwszym miejscu.

Tak, Mała Dziewczynka jest sentymentalna, zbyt często odwraca się wstecz… Jednak za dzisiejszym życiem nie nadąża. Czasem gubi drogę, zatrzymuje się i boi się spojrzeć co jest za zakrętem.

Stare przedmioty mają duszę. Zdaniem Małej Dziewczynki oznacza to, że każda rzecz pozornie już bezużyteczna niesie ze sobą jakąś historię. Czasem nie dbamy o rzeczy materialne psujemy, niszczymy, nie szanujemy, nie naprawiamy, kupujemy nowe. A przecież należy  pamiętać, że każdy przedmiot swoim wyglądem odzwierciedla zachowanie jego właściciela. Biorąc pod uwagę np. stary zabytkowy zegar, który widział już niejedno, może nawet przeżył wojnę, zamieszki, wysłuchiwał rodzinnych kłótni, spoglądał na zakochane pary, wybijał czasem złą lub dobrą godzinę... I taki zegar, niby niepozorny przedmiot, a przeżył więcej niż niejeden z nas.

Jak pisał Leopold Staff czasami patrzymy na coś, co wydaje się nam bezużyteczne. A potem, gdy słyszymy historię i dowiadujemy się, co się za nią kryje, patrzymy na te rzeczy inaczej.

Dzieciństwo

Poezja starych studni, zepsutych zegarów,

Strychu i niemych skrzypiec pękniętych bez grajka,

Zżółkła księga, gdzie uschła niezapominajka

Drzemie były dzieciństwu memu lasem czarów…

Zbierałem zardzewiałe, stare klucze… Bajka

Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów,

Że otworzy mi zamki skryte w tajny parów,

Gdzie wejdę blady książę z obrazu Van Dycka.

Motyle-m potem zbierał, magicznej latarki

Cuda wywoływałem na ściennej tapecie

I gromadziłem długi czas pocztowe marki…

Bo było to jak podróż szalona po świecie,

Pełne przygód odjazdy w wszystkie świata częście…

Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście… jak szczęście…