Szara eminencja ziół

Eminencja

Mówią tarnina kwitnie

będzie zimno

Jeśli poznałeś szałwię

jej liście szarozielone

jej fioletowe kwiaty

jeśliś się w jej obecność wczuł

możesz ją nazwać

szarą eminencją ziół 

ksiądz Jan Twardowski

Dzisiaj opowieść o roślinie znanej, często stosowanej, ale czy przeze mnie? Raczej nie. Dlaczego? Sama nie wiem... A przecież to roślina niezwykła. Może nie tak pospolita jak mniszek, rumianek, czy też pokrzywa, ale równie ważna i pełna tajemnic.

Szałwia. Już sama jej nazwa brzmi dumnie i dostojnie. Pochodzi od łacińskiego salvia, salvare – „ratować”, „uzdrawiać”. Już w tym jednym słowie kryje się cała jej moc. Od wieków bowiem wierzono, że szałwia nie tylko leczy ciało, ale też przynosi mądrość i chroni przed złymi mocami.

Ojczyzną szałwii lekarskiej jest obszar Morza Śródziemnego, w tym kraje takie jak Albania, Grecja i Włochy. Tam, na słonecznych, wapiennych zboczach rozpościera swoje srebrzysto zielone liście. Do Polski trafiła w średniowieczu wraz z mnichami, którzy sprowadzali ją do klasztornych ogrodów, by leczyć chorych i wyrabiać lecznicze mikstury.

W zależności od regionu ma różne nazwy ludowe:  szalawij, szałwija, sołwijo, szaluzjaa, salwacja. 

Szałwia lekarska była popularnym i bardzo cenionym zielem leczniczym i magicznym od czasów starożytnych. Jej . W Grecji i Rzymie szałwia stanowiła główny symbol zdrowia i długowieczności, dlatego napary z jej ziela spożywano jako codzienną herbatę. Wierzono nawet, że roślina ta może wskrzeszać zmarłych. Starożytni Rzymianie uważali, że roślina ta została podarowana ludziom przez bogów, by mogli cieszyć się długim życiem.

Szałwię cenili również Egipcjanie i Celtowie, a także Hindusii.  

Celtowie używali jej podczas rytuałów oczyszczania. Palili suszone liście szałwii, by odpędzić złe duchy i oczyścić dom z negatywnej energii.

W każdym regionie uchodziła za ziele święte i uznawana była za boski atrybut. 

Kronika Olsztyńska  

(...)

A w tych borach olsztyńskich

dobrze z psami wędrować.

A w tych jarach olsztyńskich

sośnina i dąbrowa.

Tęcza mosty rozstawia.

Jak Wenus pachnie szałwia.

Ptak siada na ramieniu.

Komar płacze w promieniu.

W dzień niebo się zaśmiewa,

a nocą się rozgwieżdża,

gwiazdy w gniazda spadają.

Żal będzie stąd odjeżdżać.

(...)

Konstanty Ildefons Gałczyński

W dawnej medycynie traktowano ją jako uniwersalny lek na większość dolegliwości. Bo szałwia to nie tylko magia. To także  cud natury w medycynie. Już w starożytności Teofrast, Hipokrates i Dioskurydes opisywali jej działanie przeciwzapalne i odkażające. Stosowano ją na rany, gorączkę, bóle gardła i dolegliwości kobiece.

W IX wieku była pospolicie uprawiana w przyklasztornych ogrodach. Mnisi średniowieczni przygotowywali z niej wywary, które pomagały przy kaszlu, problemach z trawieniem i zbyt obfitym poceniu się. Była też szałwia jedną z głównych roślin w klasztornych ogrodach. Mnisi używali jej także do konserwacji żywności.

Hildegarda wskazywała na jej działanie wzmagające apetyt i pobudzające trawienie. Kąpiele szałwiowe miały chronić niemowlęta przed epidemiami. Świeżymi liśćmi czyszczono zęby. Włożone między karty książek do nabożeństwa gałązki szałwii, podobnie jak te wrotyczu, o czym już pisałam, zapobiegały zasypianiu w kościele podczas nudnych kazań.

W Polsce uprawa szałwii na szerszą skalę została zapoczątkowana dopiero w czasie I wojny światowej.

W lecznictwie ludowym stosowana była przede wszystkim jako lek na ból gardła. Roślinę gotowano, dodawano octu i miodu i otrzymanym płynem płukano gardło. Płukanki z odwaru wodnego lub na mleku były również stosowane przy zapaleniu dziąseł lub bólu zębów. 

Wdychanie dymu z szałwii zalecane było przeciw astmie. 

Czasem również dymem z niej okadzano osłabione zwierzęta gospodarskie.

Chciałabym grządkę szałwii.

Chciałabym widzieć, jak to wygląda,

pole z samą szałwią,

w stałości i zmienności,

wśród zrządzeń losu.

Chciałabym się tym napawać… 

Elke Erb

W wielu krajach roślinę tę wiązano z nabożeństwem do Matki Boskiej. Szałwia jak wiele innych ziół była święcona w dniu Matki Boskiej Zielnej, a następnie wsadzana pod strzechę, by chronić domostwo od złego. W obrzędzie sobótek była palona aby odpędzić czarownice i czary.

Może wiązało się to z legendą o ucieczce Świętej Rodziny do Egiptu, Maryja schroniła się z Dzieciątkiem właśnie w krzewie szałwii. W nagrodę za tę przysługę Bóg obdarzył roślinę niezwykłymi właściwościami leczniczymi. Od tamtej pory szałwia miała chronić przed chorobami, złymi duchami i złem wszelakim.

Szałwia działa uspokajająco na pszczoły, dlatego pasiecznicy nacierali jej liśćmi ręce, ubranie i siatkę na głowie.

Szałwia jest bogata w witaminę C, niacynę, wapń, żelazo, potas i magnez. Jednak jej główne zalety przypisuje się zawartej w roślinie mieszaninie olejków eterycznych. Szałwia zawiera również garbniki.

Właśnie zawarte w roślinie olejek eteryczny i garbniki sprzyjają zmniejszaniu stanów zapalnych gardła i jamy ustnej. Tanina prowadzi do zmniejszenia podrażnienia błon śluzowych. Dodatkowo wspomaga gojenie, działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Płukankę z szałwii stosuje się wspomagająco w zwalczaniu stanów zapalnych dziąseł, gardła, krtani oraz owrzodzeń jamy ustnej. Szałwia jest bardzo polecana jako środek wspierający zmniejszanie bólu gardła.

Dzięki zawartym w szałwii gorzkim substancjom wspomaga ona produkcję soków żołądkowych. Napar z tego zioła pomaga w usuwaniu różnych problemów żołądkowo-jelitowych, w tym zgagi, niestrawności i wzdęć.

Kobiety od wieków sięgały po nią, by łagodzić bóle menstruacyjne i objawy menopauzy. Z kolei olejek szałwiowy jest używany w aromaterapii – uspokaja, poprawia koncentrację i koi zmysły.

Szałwia jest też składnikiem produktów kosmetycznych, cenionym za swoje właściwości tonizujące, oczyszczające i antyseptyczne, które działają na skórę i włosy. Jest stosowana w produktach do cery tłustej i trądzikowej, W pielęgnacji włosów zapobiega ich przetłuszczaniu się, zwalcza łupież, a także może przyciemniać włosy. Działa także kojąco na stany zapalne skóry, podrażnienia i przyspiesza gojenie ran.

Nie można też zapomnieć o szałwii w kuchni.

Liście szałwii można wykorzystać podczas gotowania. Wówczas służą jako uniwersalna przyprawa. Zapewniają pikantny, lekko gorzki smak potraw. Mogą być używane zarówno na surowo, jak i gotowane. Dodatek szałwii pozytywnie wpływa na trawienie tłustych potraw. Nadaje też potrawom piękny kolor, przyjemny smak i zapach. 

Jej aromatyczne, lekko gorzkawe liście są niezastąpione w daniach kuchni włoskiej.  Używa się jej głównie do przyprawiania mięsa lub masła, a także w sosach do makaronów. Smak szałwii dobrze komponuje się z daniami rybnymi i mięsnymi. Kwiaty dodają uroczego akcentu w wiosennej sałatce.

List z Pensylwanii.

Moja miła, modrzewie tu rosną,

Jak w Muszynie pod oknem szumiące,

Pachnie las, pachnie chrustem i sosną,

Sypie szyszki, gdy gałąź potracę.

Jest tu ogród co chowa się dziki,

W puszczy dębów, brzóz naszych, akacji...

Moja miła, tu rosną krwawniki

Jak w Cząbrowie ostatnich wakacji.

I jest szałwia, co płonie, jak wtedy,

Oset polny na wiatrach się swata,

Ach, ze zwykłym zapachem rezedy

Wszystkie dawne wracają mi lata.

Wracam z nimi... i błądzę zgubiony

Gdzieś, gdzie kończy się świat i zaczyna

Moja miła, nie nasze to strony,

Nie nasz Cząbrów, nie nasza Muszyna.

Kazimierz Wierzyński

Nawet mamy stare polskie przysłowie: „Kto ma szałwię w ogrodzie, tego choroba nie ubodzie.” Dość często uprawiana jest w naszych ogródkach jednak jako roślina ozdobna ze względu na jej piękne liście. Może warto pomyśleć i o jej właściwościach... 

Zachwyty, które nie przemijają

PAN LISTOPAD

Właśnie opadł kolejny liść

a więc to listopad rozpoczął wyścigi

i gra w zbijaka z kolorami

tańczy za oknem zagląda przez firankę

ciekawski miesiąc pukający do okien

ciekaw książek rozłożonych na biurku

smakosz jesiennej herbatki w kolorach liści

ukryty w parującym kubku kawy

zaczaił się pod puchatym kocykiem w kratę

wytęża słuch i podgląda moje zaczytanie

lubię go za jego długie wieczory

i ciszę która spowija stosy książek

tajemniczą aurą poznania.

Pan Listopad odszedł tak, jak przyszedł — bez pożegnania. W kapeluszu z mgły i w płaszczu utkanym z kropel deszczu. Zostawił po sobie tylko kilka liści na parapecie i zapach ognisk w powietrzu. Przez chwilę zdawało się, że jeszcze gdzieś słychać jego kroki. Ale to tylko wiatr tańczył po pustych ulicach, niosąc echo minionych dni.

Grudzień znowu przyszedł cicho, prawie niepostrzeżenie. Wślizgnął się, jak kot przez uchylone drzwi. Kot, który zna każdy kąt mieszkania. Grudzień przyniósł ze sobą zapach wspomnień sprzed lat. Mała Dziewczynka, choć dziś już nie taka mała, znów siedzi przy oknie na ostatnim piętrze z kubkiem gorącej herbaty i patrzy na migoczący świat w dole. Unosząca się para rysuje na szybie różne esy i floresy. To jej ulubione miejsce. Tu jest bezpieczna, spokojna, nie musieć się spieszyć...

Za kilkanaście dni będzie świętować urodziny. W najdłuższą noc roku, gdy światło niemal znika, a mimo to zaczyna się powoli powrót do dnia. To symboliczne, myśli Mała Dziewczynka, że właśnie wtedy przyszła na świat. Po raz pierwszy spojrzała na świat w chwili, gdy ciemność ustępuje pierwszej iskrze nadziei.

Liczba, którą w tym roku dopisze do swojego życia, nie jest ani okrągła, ani nie należy do ulubionych Małej Dziewczynki. Ot taka zwykła, jak wiele innych. Ale w pewien sposób jednak jest szczególna.

„W środku wciąż jestem młoda” — mówi sobie w myślach, uśmiechając się do swojego odbicia w szybie. Tylko ciało czasem przypomina o tym, że minęło już sporo zim. Ale dusza? Dusza wciąż ma ochotę biegać boso po trawie mieniącej się kropelkami rosy, pomimo że mama od lat woła: „Przeziębisz się!”. Także  od jakiegoś czasu rozum Małej Dziewczynki stara się też powiedzieć: "Pamiętaj ile masz już lat"

Jednak dusza i serce uśmiechają się tylko pobłażliwie. Bo Mała Dziewczynka dobrze wie, że liczby to tylko znaki, które nic nie mówią o tym, jak bardzo potrafi się zachwycić światem. Nadal potrafi zatrzymać się w pół kroku, gdy zobaczy pierwszy płatek śniegu. Nadal potrafi śmiać się do łez z rzeczy zupełnie błahych. Nadal rozmawia ze swoim Aniołem, wierząc, że on naprawdę ją słucha, rozumie. A czasem odpowiada znakami na jej drodze przez codziennoś

Czy potrafisz

Czy potrafisz patrzeć na łąkę

najzwyczajniejszą pośród polskich pól,

z bocianami i opasłą miedzą?

– Patrz, gdy zechcesz ukoić ból.

Bo o brzasku tonie w rosy kąpieli

zarzucona cudnymi perłami,

nikt się ciszy przerwać nie ośmieli

zachwycony tęczowymi kolorami.

Weź ostrożnie kropelkę rosy

a zobaczysz bajeczny świat

bez nienawiści, gwałtu, przemocy,

gdzie zakwita dobroci kwiat.

Potem popatrz na polne rośliny

tak misternie Bożą ręką rzeźbione

jaskry, dzwonki z zielonej krainy

dla człowieka tak hojnie zasadzone.

Usiądź cicho na zielonej murawie,

zasłuchany w melodię świerszczy,

coś małego się plącze w trawie;

– to znak życia wieczornego pierwszy.

Bo już słońce odchodzi zmęczone,

malowało dziś liliowe wrzosy

na zimowe bukiety suszone

i złociło traw wysokich kłosy.

To dla ciebie te barwy i muzyka,

nasącz nimi twe serce i oczy,

bo tam spokój twą duszę przenika

kiedy noc cię ramieniem otoczy.

Czy potrafisz patrzeć na łąkę

tak niezwykle, inaczej niż ludzie,

zabiegani, nienawistni i drżący,

nie mający pojęcia o cudzie?

Mała Dziewczynka nie wie, jaka będzie za dziesięć lat. Ale chciałaby, żeby wciąż potrafiła się zachwycać majowym deszczem, zapachem książek, ciszą w zimowy poranek...

Czasem zastanawia się, czy to właśnie ten zachwyt jest jej prawdziwym skarbem.

Może to właśnie on chroni ją przed obojętnością, a także przed znużeniem, które z wiekiem wkrada się w serce człowieka, gdy świat przestaje go zadziwiać.

Mała Dziewczynka myśli, że może jeśli uda jej się zachować zdolność dostrzegania małych cudów w zwyczajnych chwilach, to niezależnie od wszystkiego, będzie bogata. Bo przecież szczęście nie zawsze ma kształt spełnionych planów. Czasem jest tylko chwila, gdy promień króla Słońca dotknie jej dłoni, a ona uśmiechnie się, jakby spotkała kogoś bardzo bliskiego. Takie drobiazgi rozjaśniają szarość codziennych dni.

Bo przecież nie wszystko w życiu Małej Dziewczynki jest proste. Są dni, gdy świat ciąży jej zbyt mocno, gdy nawet herbata nie smakuje tak jak zawsze, a cisza za oknem staje się zbyt ciężka. Ale wtedy wystarczy jedno przyjazne spojrzenie, ciepły uśmiech, aby poczuć, że wciąż jest częścią czegoś....

Biel i róż

Białe płatki

moich nieustannych zachwytów

spadają na ziemię

razem z nimi

opada wiosna

kolejna wiosna mojego życia

i kolejna radość istnienia

biel i róż

przebiegają przez moje życie

tchnieniem wiosny

nieustannie budzą

źródło

które jest we mnie

od zawsze

zbieram płatki

i posyłam je

w stronę słońca

Mała Dziewczynka zamyka na chwilę oczy,  potem znowu patrzy za okno na miasto ponad dachami, drzewami... Myśli, że świat jest ogromny, a ona tak mała. Ale może właśnie dlatego potrafi dostrzegać coś więcej:

• w tafli jeziora — odbicie nieba,
• w starych książkach — szept dawnych historii,
• w ciszy — spokój, który przytula myśli,
• w uśmiechu przechodnia — iskierkę dobroci,
• w zapachu deszczu — obietnicę nowego początku,
• w szumie drzew — tajemnicę, którą zna tylko wiatr,
• w blasku gwiazd — drogowskaz dla marzeń,
• w zwykłym dniu — miejsce na odrobinę cudów,
• w szumie morza — opowieść o dalekich podróżach,
• w płatku śniegu — ulotną piękną chwilę,
• w świetle poranka — nadzieję, że można zacząć się od nowa,
• w melodii deszczu — rytm serca świata,
• we własnym odbiciu — odwagę, by dalej marzyć.

Mała Dziewczynka uśmiecha się do siebie, bo wie, że świat nie musi być mniejszy, żeby był bliski.

Wystarczy tylko patrzeć uważnie. Kiedy więc przyjdą tuż przed Wigilią jej urodziny, Mała Dziewczynka zapali świeczkę  i pomyśli życzenie:

Chciałabym, aby moje serce zawsze umiało się wzruszyć, aby nie zabrakło mi odwagi marzyć, abym w każdej chwili mogła  zobaczyć coś dobrego....

ZACHWYT

Dziś zaproszę cię na ścieżki zachwytu

powędrujemy razem przez zimowy bezkres

jeśli się boisz wezmę cię za rękę

znam przecież wszystkie ścieżki którymi spaceruje zachwyt

poproszę wiatr by nam towarzyszył

i czarne skiby uśpionej ziemi też poproszę

wszak grudzień może zachwycić bezmiarem

razem powiemy obłokom o naszych zmaganiach

opowiemy swoje historie i znów się narodzimy jak kiedyś

by kolejny raz zanurzyć się w zachwycie

przemijania i w zachwycie odradzania.

wiersze Basia Wójcik