Zioło faraonów

Czarnuszka

Wraca niebem

w szafirowych gwiazdach

z błękitnym unerwieniem

w pojedynczych kwiatach.

Oddechem nadziei

leczy prawie wszystko,

co pochowany w mieszki

daje radość na nowo.

W czarnych nasionach

o korzennym smaku

i bogatych właściwościach,

jako odpowiednik pieprzu.

Ostre poematy

pisze razem z wiatrem,

by ułożyć je w skrzynki

do wysiania już w lutym.

Aleksandra Baltissen

Dziś roślina, którą pokochałam dzięki mojej cioci. Zakochałam się najpierw w chlebie, który ona jeszcze w ubiegłym wieku upiekła. I dopiero później okazało się, że tajemnicą jego niesamowitego  smaku jest małe, czarne ziarenko. W czasach słusznie minionych znany był przede wszystkim chleb z kminkiem. O czarnuszce mało kto słyszał, a co dopiero widział w sklepie. Moja ciocia przywiozła zwyczaj stosowania tych ziarenek w kuchni z przedwojennej Południowo-Wschodniej Polski.

A przecież czarnuszka, czyli Nigella sativa była już znana w starożytnej Asyrii oraz w Babilonii, gdzie określano ją mianem czarnego kminku. Jest jedną z najstarszych roślin leczniczych.

W Starożytnym Egipcie znana była co najmniej od 1550 r. p.n.e. Dwa dzbany z jej nasionami znaleziono w grobie Tutenchamona (ok. 1342-1339 r. p.n.e.).  Początkowo prawdopodobnie uprawiana była jako roślina przyprawowa, później dopiero jako roślina lecznicza.

W starożytnym Egipcie olej z nasion tej rośliny był lekiem na wszystko prócz śmierci.

Dlatego faraon Tutenchamon podobno nie rozstawał się z olejem z czarnuszki, ponieważ wierzył, że ma on cudowne właściwości. Również Kleopatra i Nefretete ceniły olej z tej rośliny jako doskonały środek do zakrycia niedoskonałości urody. Czarnuszka była składnikiem kosmetyku stosowanego do usuwania piegów, śladów trądu czy opuchlizn.

Także muzułmanie uważali czarnuszkę za lek na wszelkie schorzenia.

Wzmianki na jej temat znaleziono także w Starym Testamencie. Wymieniona jest w biblijnej Księdze Izajasza (28,27-28)

24 Czyż oracz wciąż tylko orze [pod zasiew],

przewraca i bronuje swą rolę?

25 Czy raczej, gdy zrówna jej powierzchnię,

nie zasiewa czarnuszki i nie rozrzuca kminku?

Czy nie sieje pszenicy, [zboża], jęczmienia [i prosa],

wreszcie orkiszu na obrzeżach?

26 A ktoś poucza go o tym prawie,

jego Bóg mu to wykłada.

27 Zaprawdę, czarnuszki nie młócą saniami młoc-

karskimi

ani po kminku nie przetaczają walca młockarskiego wozu,

ale bijakiem wybija się czarnuszkę,

a kminek cepami.

Prawdopodobnie wzmiankę o tej roślinie znajdziemy również w przypowieści o siewcy.

O czarnuszce, jako środku pomocnym w chorobach przewodu pokarmowego pisali Hipokrates, Dioskurydes i Pliniusz Starszy. Nasiona czarnuszki miały być pomocne przy bólach głowy i zębów. Z dzieła Dioskurydesa możemy się dowiedzieć, że Grecy stosowali czarnuszkę jako przyprawę do aromatyzowania chleba. Z kolei Pliniusz widział w nasionach zmieszanych z octem zbawienny lek na ukąszenia jadowitych gadów.

W średniowiecznym dokumencie Ludwika Pobożnego czarnuszka, występująca pod nazwą git, była zalecana do upraw na terenie ogrodów królewskich jako świetna przyprawa. W tym okresie często też była nazywana „czarną kolendrą”.

W Polsce w okresie Odrodzenia czarnuszka była powszechnie uprawiana, o czym wiemy z dzieł Macieja z Urzędowa czy Syreniusza. Zalecali oni nasiona czarnuszki jako doskonały dodatek do chleba.

Marcin z Urzędowa pisał: „Nigelle (czarnuchę) ludzie pospolicie znają, bo chleb z nią jadają, a bywa bardzo smaczny i zdrowy”.

W podkrakowskich wsiach był zwyczaj pieczenia wigilijnych kołaczy posypywanych czarnuszką.

Na Kurpiach dodawano czarnuszki do „chleba żytniego, kołaczy pszennych i do serów”.

Biedna ludność wykorzystywała czarnuszkę jako zamiennik drogich przypraw ze wschodu.

W XVIII wieku, gdy panowała moda na zamorskie korzenie kucharze często używali czarnuszki do przyprawiania kwaśnych potraw, gdy zabrakło, modnego i niezwykle drogiego kardamonu.

XVII-wieczny angielski zielarz tak pisał o jej nasionkach: „są barwy czarniawej, bardzo podobne do nasion cebuli, ostre w smaku o wspaniałym słodkim aromacie”.

W XVIII wieku w aptekach sprzedawano syrop czarnuszkowy, powidła oraz olejek z czarnuszki.

Polskie nazwy tej rośliny to czarnuszka ogrodowa, czarny kmin, czarnuszka egipska, czarnucha, kąkolnica, czarnuszka siewna, czarna kolendra, panna w zieleni, nigella, kolendra rzymska, czarna cebula, czarnucha, włosy Wenus (Wenery), panna w zieleni.

Była  znana, wysoko ceniona  i szeroko opisywana w  herbarzach średniowiecznej Polski.

W medycynie ludowej nasiona czarnuszki były stosowane w schorzeniach alergicznych  astmie, atopowym zapaleniu skóry czy egzemach. Zawarte w nasionach substancje aktywne wykazują działanie ochronne na błonę śluzową żołądka, a także chronią nerki i wątrobę przed szkodliwym działaniem toksyn.

Nasiona czarnuszki były istotnym składnikiem plastrów, maści lub odwarów stosowanych w leczeniu żółtaczki, robaczycy jelit, bólów zębów.

Na uwagę zasługuje olej z czarnuszki siewnej, którego głównym składnikiem są nienasycone kwasy tłuszczowe, niezastąpiony budulec w naszym organizmie. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe mają także wpływ na system immunologiczny. Ich zażywanie jest szczególnie ważne przy obniżeniu odporności, osłabieniu organizmu, w okresie rekonwalescencji, po chemioterapii i radioterapii.

W lecznictwie nasionka czarnuszki wysoko cenione  są jako środek poprawiający trawienie i moczopędny, na „humorów rozrzedzenie i wiatrów pędzenie”. Używano jej też jako środka na poprawienie apetytu.

KWIATY UKOCHANE

Wczesnowiosenne prymule.

Śmiejące tęczami bratki.

Szafirki, kalie, nasturcje...

Piwonii czerwcowych płatki.

Kaczeńce słoneczne, dmuchawce.

Niebieskie czarnuszki, miłki.

Malwy u płotu... Dziewanny.

Rumianku zerwane koszyczki.

Maciejki wonne o zmierzchu

Pod cieniem drżącego jaśminu.

Krzak róży, tarniny, bzu, głogu...

Magnolie spłakane w deszczu.

Astry... Jesienne złocienie.

Jagody żurawin – ich sok.

Chryzantem cesarskie korony...

Wśród sosen czerwonych: brat wrzos.

Szkarłatne kąkole, i maki –

Śródpolnych chabrów sąsiady.

Kurzyślad, przylaszczki, laki...

Wiatrami sad wiśni targany.

Konwalii majowej dzwonienie.

Durzące, figlarne fiołki.

Lwiej paszczy leniwe śnienie.

Marząca twarz śpiącej stokrotki.

Wtulona do traw macierzanka,

Bujne łopiany... Łan pokrzyw.

Szafrany... Kudłata sasanka.

Zawilców – bukiet zerwany.

Cynie, ostróżki, lewkonie.

Hortensje – damy ogrodów.

Wić smutnych niezapominajek

Plotąca błękitnie darń rowów.

Wyniosłe irysy, gladiole –

Miecznicy stubarwnej zagrody.

Bzy czarne... Lilie i dalie

Złocistogrzywej urody.

Ich wszystkich pamiętam kolory

Wplecione w pola i w łąki...

Pachnące czarownie wieczory.

Baśniowo rozkwitłe pąki.

Ach, wiosny porą, bądź w lecie

Zakończyć swój żywot: daj Bóg!

Zerwane, kochane zaś kwiecie –

Niech frunie całunem, w skłon zórz.

znalezione w Internecie

Niegdyś czarnuszka była popularna  i wysoko ceniona jako dodatek do marynowania ogórków, którym nadawała jędrności. Przyprawiano nią potrawy z tłustych mięs.

Jej nasiona są niezwykle lubianą przyprawą w kuchniach Bliskiego Wschodu, Egiptu czy Indii. Jest składnikiem curry, masali, pieprzów ziołowych...

W ostatnich latach  w Polsce czarnuszka utraciła  znaczenie przyprawy ziołowej. A szkoda. Warto ją polubić, a nawet pokochać, jak ja....