Niedocenione złoto dookoła nas

dla mnie to jedynie fraszka

Zioła na każdą przypadłość

Na moim strychu suszę zioła

dziurawiec na dziur łatanie

bez czarny - na bezsenność

na rumieńce - rumianek

na złość - złote złocienie

zimne noce - kocanki

na obżarstwa leczenie

fioletowe sasanki

na sny długie - liść wiśni

na karierę - maliny

brak pieniędzy - tysiącznik

rutka - na brak dziewczyny

na nieczyste sumienie

suszę kwiaty dziewanny

zaś późne ożenienie

wianek mirtu dla panny

jest szczypta rozmarynu

na ranny nieporządek

dla niegrzecznych łubinu

nazbierałam też w kątek

na życiowy brak celu

celozja jest wyniosła

na zaślepienie - bieluń

i owies jest dla osła

łopian - na rąk mozole

na grymasy - mimoza

a w koszyku przy stole

dla nieposłusznych łoza

nasturcja - na humory

muchomor - na nastroje

a na nocne horrory

zasuszony mam tojeść

mam szałwię dla szalonych

tymianek na tymczasem

na potem anemony

i zatrwian do nóg za pasem

i jeszcze zioła w pęczkach

w woreczkach, w zawiniątkach

w dużych workach, w chusteczkach

poutykane w kątkach

są na każdą przypadłość

i na każdy dzień w roku

na smutek i na radość

na dotrzymanie kroku

nadziei, co prowadzi

nas swoimi drogami

i której nie zawadzi

zapytać, co będzie z nami

jakich ziół mam ususzyć

co przy księżycu zbierać

aby serce twe skruszyć

bo na ciebie mój Książę

jak na razie ziół nie mam.

znalezione w Internecie

Właśnie, jakich ziół mam ususzyć? Jest ich tyle, które lubię... Na pewno szybko takie wybiorę.

Rośliny zawsze fascynowały i zachwycały człowieka. Towarzyszą one człowiekowi w ważnych aspektach życia rodzinnego i religijnego. Wiele zwyczajów, w których pojawiały się rośliny, wywodzi się z czasów pogańskich i mimo przyjęcia religii chrześcijańskiej ludzie wierzyli, a nawet wierzą, że pewne rośliny ochronią ich oraz jego domostwo od wszelkich nieszczęść, że zjednają przyrodę, uzdrowią duszę i ciało. 

Jednak największe zainteresowanie budziły od zawsze rośliny posiadające składniki lecznicze. Dlatego zbierano je, skrupulatnie opisywano (lub przekazywano z pokolenia na pokolenie) oraz badano ich oddziaływanie na zdrowie człowieka.

Wierzono, że aby wzmocnić ich właściwości lecznicze należy pokropić rośliny wodą święconą. Wówczas dopiero nabierały szczególnej mocy.

Jeszcze dzisiaj okazji do święcenia roślin w kościele katolickim jest kilka:  Boże Narodzenie, Niedziela Palmowa, Zesłanie Ducha Świętego czyli Zielone Świątki, Boże Ciało i  jego oktawa, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny czyli Matki Boskiej Zielnej. 

Nie jestem w stanie opisać ich wszystkich. Jest tego tyle... Ale przecież przy niektórych świętach wspominałam już lub będę wspominać o nich szerzej.

Jednym z  „ukwieconych” świąt jest Boże Ciało. Zapewne miała na to wpływ pora roku szczególnie obfitująca w kwiaty i zieleń. Zapewne dlatego naturalną dekoracją ołtarzy jest zieleń gałęzi i wielobarwne bukiety. W XIX wiecznych opisach czytamy: Uroczystość Bożego Ciała jest może najwspanialszą ze wszystkich wspaniałości kościelnych. Obchodzona pod kopułą nieba, obsypana deszczem kwiatów i to w najpiękniejszej porze roku, zawsze zachwyca swoja podnieziemską poezyą.

W niektórych rejonach Polski zachował się jeszcze zwyczaj zabierania do domów witek i kwiatów z ołtarzy. Kiedyś wierzono, że chroniły one domostwo i jego mieszkańców przez czarownicami. Ciekawe jak jest teraz?

Dzisiaj najbardziej znanym sposobem oddania czci Bogu jest sypanie kwiatów przed niosącym Najświętszy Sakrament księdzem. 

W niektórych rejonach Polski przetrwał zwyczaj przynoszenia w Boże Ciało do kościoła wianków z ziół. Poświęcone wianki zostawia się w kościele przez całą oktawę Bożego Ciała, a następnie zabiera do domów, gdzie mają chronić przed pożarem, burzą, czy też uderzeniem pioruna...

Najwięcej roślin wiąże się z nocą świętojańską. Pierwotnie świętowanie najkrótszej nocy roku związane było ze słowiańskim świętem kupały, poświęconym bogini Sobocie – opiekunce ziół i uzdrowicieli. Powszechnie zbierano w tę noc zioła. Zwyczaje zbierania się przy ogniskach w tą noc przetrwał do dzisiaj. Z czasem te starosłowiańskie obchody powiązano ze wspomnieniem św. Jana.

Kolejnym świętem, w którego obchodach rośliny odgrywają dużą rolę to Zesłanie Duch  Świętego czyli Zielone Świątki. Nazwa święta pochodzi od ludowego zwyczaju dekorowania w tym dniu domów zielonymi gałązkami  brzozy, jesionu, lipy.... Dekorowano nimi drzwi, okna, płoty, święte obrazy...  Zielone wieńce zakładano na szyję zwierzętom domowym. Powszechny był też zwyczaj rozrzucania na podłodze zielonego tataraku gałązek świerku i kwiatów. Wszystko to miało na celu ochronę domowników i całego gospodarstwa przed wszelkimi nieszczęściami.

Zioła

Coraz dłużej nie mogę zasnąć.

Noc jest sercem nad trumną zamkniętą.

Nocne myśli, jak cmentarz, pachną

macierzanką, piołunem i miętą.

Zrywam suche badyle i chwasty,

zioła gorzkie, którem znał przed laty,

moje słowa nocą nad miastem

wyrastają, jak czarne kwiaty.

Kwiaty mówią, że radość pierzcha

jak mgła lekka pod wiatru tchnieniem,

że jak słońce zbroczone o zmierzchu,

moją głowę pochyla znużenie.

Oto idę spokojnie na zachód

w pustce głuchej, pod niebem cichym,

na cmentarzu dalekich zapachów

niepojętą goryczą oddycham.

Przysłuchuję się dzwonnym dziewannom.

żółtym dzwonkom na nagich badylach,

cień złowieszczy kołysze się za mną,

coraz niżej ku ziemi się schyla.

Chmura pełznie liściem łopucha,

dymem czarnym nad słońca zgliszczem,

w piszczel ostu przeciągle, głucho

wicher prędki nad polem świszcze

i rozlewa się krew wieczoru,

jak czerwone jarzębin korale,

i ust piołun wysącza gorycz,

i zakwita kwiat serca - szalej.

Róża polna gałęzią cierniową

wrosła we mnie, bym nie mógł odejść -

to dlatego krwawi każde słowo,

to dlatego tak boli młodość.

O, jak pachną okrutne zioła.

Dzwoni głucha pustka nade mną.

Szumią skrzydła czarnego anioła -

przelatuje nad sercem bezsenność

i drży serce, i lęka się nocą,

i niczego nie umie zapomnieć.

Ten wiersz napisałem przemocą

i ten wiersz mówi tylko o mnie.

Władysław Broniewski

Do moich ulubionych roślinnych świąt należy obchodzone 15 sierpnia święto Wniebowzięcia NMP, które w tradycji ludowej zwykło się nazywać świętem Matki Bożej Zielnej. O święcie tym pisałam już więcej, dlatego teraz króciutko. W ten dzień  święci się w kościołach bukiety kwiatów, ziół i traw. Poświęcone bukiety nabierały szczególnej mocy. Chroniły domostwo, stajnie i zagony. Ziele użyte do zrobienia bukietu miało zdwojoną moc działania dlatego zaparzano je i podawano do picia chorym. Ziele z bukietu mogło służyć także do odczyniania uroków. Ziele poświęcane 15 sierpnia było także pomocne przy porodzie. Makówka z ziela poświęcanego w dzień Matki Bożej Zielnej, włożona do kołyski miła natomiast zapewnić spokojny sen niemowlęciu.

Kolejne święto związane z roślinnością to obchodzone 8 września Święto Narodzenia NMP. W tradycji ludowej nazywane Świętem Matki Boskiej Siewnej. Był to symboliczny czas rozpoczęcia siewu zbóż ozimych i jesiennych prac w ogrodzie, sadzie i polu. W liturgiczne wspomnienie Narodzenia NMP święciło się zboże  przeznaczone na zasiew. Dawniej do ziarna siewnego mieszano ziarno wytłoczone z kłosów, które były wraz z kwiatami i ziołami poświęcane w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, by uprosić sobie dobry urodzaj.

Wiele zwyczajów i obrzędów z wykorzystaniem roślin związanych jest z obchodami Święta Wszystkich Świętych, Zaduszek. Tradycja Zaduszek sięga jeszcze czasów przedchrześcijańskich. Pierwotnie obrządki odprawiane w dniu tzw. Dziadów miały na celu nawiązanie kontaktów z duszami zmarłych oraz zyskanie ich przychylności. 

Na stole w dzień zaduszny stawiano groch, bób lub soczewicę by dusze miały się czym posilić. Często na stole stawiano też przygotowane specjalnie potrawy np. kutię lub napitki procentowe. Starano się nawiązać kontakt ze zmarłymi. Do kontaktów takich, wykorzystywano mak.

Wiele roślin wiązało się z dniami, w których przypadały wspomnienia liturgiczne świętych. Rośliny te w owe dni nabierały szczególnej mocy. 

W obchodach związanych ze wspomnieniami świętych używano  zbóż. Na św. Szczepana  święci się owies (zależnie od regionu inne zboża), którym z chóru organowego obsypuje się wiernych w kościele a zwłaszcza księdza lub kościelnego idącego z tacą. Zwyczaj ten nie tylko ma zapewnić obfitość zbiorów. Zboże będące najszlachetniejszym darem pól, zawsze było symbolem dobrobytu i urodzaju. Owies święcono też na św. Agatę – co miało zabezpieczyć przed nieszczęściem i żywiołami. Poświęcane ziarno chowano w skrzyni, a w razie pożaru wrzucano w ogień by w ten sposób go ugasić. Na Kaszubach wrzucano ziarno także do wody w czasie burzy i sztormu, dla ich uciszenia

Często potoczne nazwy kwiatów i ziół, kojarzono ze świętym, który akurat w czasie kwitnienia rośliny miał liturgiczne wspomnienie albo z wyglądem rośliny, która miała nawiązywać do fizjonomii świętego. Był więc koszyczek Maryi, len Matki Boskiej, warkoczyki Najświętszej Panienki, ziele św. Antoniego, łysina św. Piotra, głowa św. Jana.... Moja babcia i mama znały też łzy Najświętszej Panienki. Najwięcej roślin w „zielniku chrześcijańskim” związanych było z Maryją. 

Może ktoś zna jeszcze jakieś ciekawe nazwy? I może jeszcze związane z tymi roślinami tradycje? 

Kto też zgadnie o jakiej roślinie utkam moją pierwszą opowieść zapewne w kwietniu? A jakie zioła powinnam koniecznie ususzyć?

Zioła

Idę dróżką a tu sprzeczka

trochę ją zagłusza rzeczka

zeszły zioła się w ogrodzie

choć dotychczas żyły w zgodzie

teraz każde się przechwala

chce być lepsze od rywala

Jestem szałwia daję słowo

kwitnę w czerwcu fioletowo

kiedy gardło mocno boli

płukać można mną do woli

poty nocne to igraszka

A ja krwawnik pospolity

kwieciem białym już okryty

łąki drogi polne dróżki

kładą się pod moje nóżki

lubią mnie przy tym kobiety

napar ze mnie wyśmienity

kiedy brzuszek mocno boli

wtedy napar brzuszek goi

mam też inne właściwości

kiedy jest próchnica kości

czy żołądek nie domaga

wzdęcia skurcze oraz zgaga

Mniszek jestem pospolity

jako chwast w kuchni użyty

choć dywany żółte ścielę

uporczywym jestem zielem

nikt mnie przy tym nie docenia

chociaż wspomagam trawienia

twarz i oczy pielęgnuję

przy trądziku się buntuję

A ja pokrzywa zwyczajna

wbrew wszystkiemu życiodajna

gdyby ludzie moc mą znali

chętnie by mnie uprawiali

z wirusami sobie radzę

a bakterie szybko gładzę

wyczerpanie i znużenie

dzięki mnie to szybko minie

poziom cukru też opadnie

kiedy pije się przykładnie

na żołądek i jelita

także jestem znakomita

Jestem czystka mało znana

jednak najbardziej kochana

nawet z rakiem się poradzę

wszystko co złe w środku zgładzę

Każdy chciał mieć tutaj rację

ja inaczej na to patrzę

ludzie je w zasięgu mają

lecz naprawdę ich nie znają

znalezione w Internecie

Zapraszam zatem w podróż do świata roślin. 

Powędrujemy przez baśnie i  podania ludowe.

 Zajrzymy do pracowni alchemików, biochemików. 

Odwiedzimy lekarzy, aptekarzy, kosmetologów...  

A może przysiądziemy na ławeczce pod chatką szeptuchy?