Skrzypu skrzyp...Opowieść o Skrzypiącym Mocarzu

Przyszła zima biała
Śniegiem posypała

Zamroziła wodę

Staw przykryła lodem

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Kraczą głośno wrony kra kra

Marzną nam ogony kra kra

Mamy pusto w brzuszku

Dajcie nam okruszków

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Ciepłe rękawiczki

I wełniany szalik

Białej mroźnej zimy

Nie boję się wcale

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Tupu tup po śniegu

Dzyń dzyń na sankach

Skrzypu skrzyp na mrozie

Lepimy bałwanka

Agnieszka Galica

Nie, nie... To nie będzie opowieść o Pani Zimie. 

Ale jak to bywa zazwyczaj w każdej opowieści zacznę od zamierzchłych czasów.   

Dawno, dawno temu, gdzieś przed około 400 milionami latami Ziemię porastały liczne lasy, a może były to dżungle? Na półkuli północnej można w nich było napotkać drzewa osiągające wysokość nawet do 30 metrów. Wraz z gigantycznymi paprociami tworzyły one pierwsze lasy na naszej części globu. Były to właśnie skrzypy. Skrzyp obok widłaków i paproci to jedna z najstarszych roślin na świecie.

Tak, tak... Ta mała, krucha  dzisiaj roślinka była kiedyś olbrzymim, wysokim drzewem.

Skrzyp polny (Equisetum arvense) jest żyjącą skamieliną. Jest to ostatni potomek niegdyś bogatej grupy pterydofitów (Pteridophyta). Z resztek olbrzymich paproci i skrzypów powstał węgiel kamienny, którego bogate złoża jeszcze dziś zalegają w głęboko pod ziemią.

Paprocie , skrzypy i a także widłaki są pteridofitami.  Są to rośliny o bardzo prostej morfologii. Nie mają kwiatów, owoców ani nie wydają nasion. Rozmnażają się przez zarodniki. Ten szczególny sposób rozmnażania zapewne uchronił je przed wymarciem.

Te wszystkie informacje zawdzięczamy pracy wielu pokoleń paleontologów. Przez lata zbierane i analizowane pozostałe ślady tamtych czasów odsłaniają swoje sekrety. Zachowało się wiele odcisków w skałach osadowych.  Górnicy czasem jeszcze znajdują zachowany kształt pnia lub odciski igieł skrzypu. Przypominają one znane nam współcześnie skrzypy. Nawet ich budowa anatomiczna pozostała prawie taka sama.

Skrzyp z wyglądu przypomina małą choinkę o drobnych listkach i łodygach wzniesionych ku górze. Jego sztywna, ale krucha i wewnątrz pusta łodyga skrzypi przy zgniataniu. Stąd zapewne nazwa tej rośliny.

Skrzyp polny (Equisetum arvense) zwana jest też skrzypem kartoflowym, krzemionką, jodełką, jedlinką, kocim ogonem, końskim ogonem, lisim ogonem, lisią kitą, koszczką, chwoszczką, przęślicą, świńskimi orzechami, sosnką.

Ale można spotkać inne nazwy ludowe skrzypu: bajkarsko, kostka, przęcka, przęstka, sprzęczka, strzepka, zgrzyb, choszczyna, chrzęstka, krzemek, skrzypułka, strzępka.

Skrzyp polny znany jest już od czasów starożytnych. Stosowano go wówczas głównie w celu przyspieszenia gojenia ran. O jego działaniu pisali  Dioskurides i Pliniusz Starszy. Syreniusz leczył nim czerwonkę i suchoty. XVI wieku pisali o nim Paracelsus i Matthidus, a Awicenna zalecał sok ze świeżego ziela na gojenie ran.

Kto był mieszkańcem naszej planety

przed milionami odległych lat?

Białe pudelki? Ach, nie! Niestety.

Do dinozaurów należał świat!

Na Ziemi ludzi wtedy nie było,

rosły widłaki, skrzypy, paprotki,

za każdym krzakiem coś się czaiło

i to nie były przymilne kotki…

Zębate gady, straszne jaszczury

ważyły więcej niż stado słoni,

na łapach miały ostre pazury,

znosiły jaja wielkości dłoni.

Choć brachiozaury jadły rośliny

gęsto rosnące na kontynentach,

tyranozaury z groźnej rodziny

w mig pożerały mniejsze zwierzęta.

Dziś te potwory brykają z nami.

Jak to możliwe? Skąd się tu wzięły?

Mamy rytmikę z dinozaurami?

Choć meteoryt spadł, nie zginęły?

Spójrz, sejsmozaury tańczą walczyka,

a dinuś z jaja wnet się wykluje,

mały diplodok koziołki fika…

Co? Uwierzyłeś? Przecież żartuję!

Wszyscy się dziwnie poprzebierali,

bo dziś w przedszkolu jest dinobalik.

Agata Widzowska

Skrzyp uważany jest za uciążliwy chwast, pospolicie rosnący na całym świecie. Zazwyczaj porasta pola, ugory, łąki, polne drogi, miedze, kartofliska, skarpy i nasypy kolejowe.... Doskonale pamiętam, że i dla mnie w dzieciństwie był takim chwastem.

Jednak w stworzonej przez francuskich naukowców klasyfikacji ziół o najwyższej mocy skrzyp polny znalazł się na pierwszym miejscu.

Warto jednak lepiej poznać tę roślinę, ponieważ dostarcza naszemu organizmowi wielu witamin i związków mineralnych.

Ziele skrzypu polnego zawiera przede wszystkim duże ilości krzemu i witaminy C, a także żelaza, manganu, fosforu, potasu i wapnia.

Dodatkowo dostarcza nam kwasy organiczne - jabłkowy, askorbinowy i krzemowy. Ten ostatni przyczynia się do utrzymania włosów, skóry i paznokci w dobrej kondycji.

Skrzyp polny jest właśnie bardzo dobrym źródłem krzemu, który wspomaga naturalną produkcję kolagenu. W organizmie człowieka pierwiastek ten występuje głównie we włosach, skórze, paznokciach, szkliwie zębów, ścięgnach, płucach, mięśniach gładkich i węzłach chłonnych.

Z wiekiem zawartość krzemu maleje, dlatego też skóra staje się mniej elastyczna, sucha i podatna na podrażnienia. Niedobór krzemu przyczyniać się też do wystąpienia schorzeń układu krążenia.

Brak wystarczającej ilości krzemu powoduje też deformacje kości, chrząstek i stawów.

Zawarty w skrzypie polnym flawonoid izokwercytyny ma działanie uspokajające. Dzięki niemu tabletki lub napary z tej rośliny są skutecznym i naturalnym środkiem nasennym oraz wyciszającym.

Długotrwałe stosowanie skrzypu polnego może doprowadzić jednak do niedoboru witaminy B1,

Działanie skrzypu opiera się głównie na właściwościach moczopędnych i oczyszczających organizm. Odwar z herbaty ze skrzypu polnego wykorzystuje się do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia oraz stłuczenia, wspomaga bowiem regenerację tkanek. Wzmacnia również włosy, skórę i paznokcie, zapewniając im młody i zdrowy wygląd. Płukanie naparem skrzypu polnego włosów przeciwdziała też łupieżowi.

W dawnych czasach chętnie wykorzystywano również szorstkie łodygi skrzypu do polerowania cynowych naczyń. Z tego powodu roślina zyskała przydomek "cynowe ziele".

Właściwości tej rośliny przydają się także w ogrodnictwie. Wyciągi ze skrzypu mają silne właściwości owadobójcze. Przydają się do zwalczania  mszyc, tarczników oraz innych szkodników, które żerują na ogrodowych roślinach.

Frajdy osiem dag

W najmroczniejszym z mrocznych kątów,

gdzie do dziś był dom pająków,

szufli i łysawej miotły,

teraz ktoś rozstawia kotły,

flaszki, fiolki i flakony,

wnosi wielki słój omszony,

rozsypuje dookoła

jakieś proszki, jakieś zioła…

Bierze siedem równych szczypt

kurzu z najciemniejszych krypt,

* jedna ręka na temblaku?

ale druga nie, chłopaku!

chwyta cudzych wspomnień huk,

szczurzych kłaczków parę sztuk,

krzywy, piegowaty grzyb

i skrzypiący polny skrzyp…

Czary-mary… oto mag

stworzył frajdy osiem dag.

Julian Tuwim???