Niepozorny, ale niezwykły karolek

Kminek

Dziękuję ci kminku dziękuję

Że chleb z tobą lepiej smakuje

Rośniesz dyskretnie nieśmiało

Nie chcesz by cię podziwiano

Dzisiaj opowieść o małym, aromatycznym ziarenku, w którym zakochałam się w Czechach, o przepraszam w Czechosłowacji. Wówczas to po raz pierwszy spróbowałam chleba z kminkiem. Jakże inaczej smakował on od tego zwykłego krajowego. Mój brat nie był nim jednak zachwycony. Zresztą do dzisiaj nie przepada za kminkiem.

Kminek, jakże wspaniale pasował do chleba. Wystarczyło tylko jeszcze masło i można było się tym zajadać.

Kminek zwyczajny to jedno z najstarszych ziół przyprawowych i leczniczych.

W całej średniowiecznej Europie kminku używano do mięs, zup oraz pieczywa.

W Polsce znany jest od X wieku, ale jego historia jest znacznie dłuższa. 2,5 tysiąca lat temu znaleziono jego owoce w osadach niemieckich i szwajcarskich.

Starożytni Grecy i Rzymianie również znali i używali tej przyprawy.

Kminek w stanie naturalnym występuje w Środkowej Europie, Azji, Afryce Północnej i Australii. W Polsce jest także uprawiany, główne plantacje znajdują się na Żuławach i na północy kraju. Na dziko zioło porasta głównie łąki, pastwiska, nieużytki i przydroża. Jest to dwuletnia lub wieloletnia roślina. W pierwszym roku tworząc rozetę na ziemi, a dopiero w drugim lub w trzecim wyrastają pędy kwiatowe.

Pierwsze wzmianki o kminku można znaleźć w Starym Testamencie w księdze Izajasza.

Zaprawdę, nie młockarnią młóci się czarnuszkę, ani też koło wozu nie bywa taczane po kminku – lecz czarnuszkę wybija się cepem, a kminek kijem. (kminek i czarnuszka - nie wiem co lepsze do chleba)

Pisali o nim Teofrast, Dioskorydes i Pliniusz, wychwalając jego właściwości przyspieszające metabolizm i neutralizujące działanie trucizn.

Awicenna już w XI w. zalecał kminek do leczenia nadwagi. Owoce kminku z takim wskazaniem są dziś stosowane w medycynie ludowej Iranu

W Polsce kminek był używany jako przyprawa już w czasach Piastów. Został wymieniony w kapitularzach Henryka Pobożnego, znalazł się także na listach cen przypraw miasta Gdańska, pochodzących z 1410 roku.

Polskie nazwy ludowe to: karolek, karulek, kmin polny, karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba, hanyż, hanysz. Ale należy rozróżnić nazwy kmin rzymski i kminek

Brzmią one podobne, ale w rzeczywistości, są to dwie odmienne przyprawy

W średniowieczu zioło to było szczególnie popularne w kuchni germańskiej i angielskiej.

Kandyzowane owoce kminku spożywano na deser, szczególnie po sutych ucztach. W XVIII wieku na potrzeby lekarskie zalecano stosować jedynie świeże, mięsiste, zielonkawe niełupki i „pachnące korzenie”. Mawiano, że roślina ta rozgrzewa, wzmacnia żołądek, działa wiatropędnie i uśmierza kolki jelitowe.

Przypisywano mu właściwości magiczne. Chronił przed czarownicami i zapobiegał rozstaniom. Kminek noszony w woreczku przy odzieniu odpędzał złe duchy. Ta niewinna przyprawa przez wiejskie "wiedzące" i zielarki używana była także jako składnik tajemnych eliksirów miłosnych. Podanie ludowe głosiło, że szczególnie cenną właściwość zarówno dla zdrowia, jak i przy odczynianiu uroków miał kminek zażywany 24 czerwca, na świętego Jana. Pod kołyską dziecka stawiano garnek z naparem z kminku, by odstraszyć złe demony.

Kawałek

Mijają lata

ze mnie już tylko kawałek

prawie że mnie nie ma

a tymczasem rośnie rumianek

krwawnik roztarty pachnie jak chryzantema

sowa brwi marszczy

kminek smak obiadu uświęca

prowadzi zakochanych

od kotleta do serca

Medycyna ludowa w wielu regionach świata zaleca owoce kminku do leczenia rozmaitych dolegliwości. Według starych systemów medycznych Indii kminek jest środkiem wiatropędnym, przeciwskurczowym, ściągającym, pomaga w zwalczaniu biegunki, bóli głowy i dyspepsji. W Polsce  jest zalecany przy niestrawności, wzdęciach, braku apetytu i jako środek mlekopędny. W Rosji stosuje się go przy zapaleniu płuc, w Wielkiej Brytanii jako lek żołądkowy i wiatropędny, w Indonezji do stanów zapalnych skóry.

Kminek poprawia również apetyt i odświeża oddech. Leczy także stany zapalne i bakteryjne skóry. Czasem zaś sam kmin naparzony przykłada się od bólu głowy. Na ból zęba pali lud fajkę z kminkiem. Kminek należy także obok rozmarynu, róży, bławatu,

rojnika do składników, które zalewa się wódką żytnią i w ten sposób sporządza się lek do przemywania oczu. Odwar nasienia kminku leczy kolki u dzieci. Okłady ciepłe z kminku są używane na ból pod piersiami. Dla dzieci na kaszel brało się soku pietruszczanego, kminu tartego, mleka kobiecego, wszystko to razem zmieszane i ocukrzone w odpowiedniej proporcji dawano ciepłe pić dzieciom. Także do lekarstwa przeciw zbytnim upławom wchodziła pewna ilość kminu oraz stosowano kminek na chorą macicę. Paraliż powstały z wiatru leczy się porcją kminku i gorczycy, które się gryzie i połyka lub też pije odwar.

Także dla zwierząt domowych stosuje się kminek. Picie odwaru kminku jest skuteczne na podźwignięcie się lub potłuczenie kobyły źrebnej. Syreński zaleca karmienie gołębi Cuminum cyminum, aby nie opuszczały gołębnika. Pypeć u kur leczy się przez nazbieranie kminku podczas żniw i wkładanie go kurom do napoju. Haur zalecał jako obronę przeciw komarom zgryzienie w ustach Carum carvi i nasmarowanie tą śliną rąk i twarzy albo też warzenie w wodzie kminku i kropienie tym izby, aby komary uciekły.

We współczesnym lecznictwie owoce kminu mają przede wszystkim działanie rozkurczowe i wiatropędne. O jego wartości decyduje zawarty w nim olejek.

Ponadto nasiona zawierają: białko, tłuszcze, błonnik, skrobię, cukry proste, flawonoidy, garbniki, kumaryny, witaminy (A, B, C), sole mineralne i...

Wykazuje również działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne.

Kminek wpływa także na pobudzenie apetytu i lepsze trawienie. Ułatwia przyswajanie składników pokarmowych i usuwa stany skurczowe w przewodzie pokarmowym. Wzmaga czynność gruczołów trawiennych i hamuje szkodliwe procesy gnilne i fermentacyjne w jelitach. Dla matek karmiących jest on cennym środkiem zwiększającym ilość produkowanego pokarmu. Dodatkowo substancje czynne, które wraz z mlekiem przedostają się do organizmu dziecka łagodzą wzdęcia i wpływają uspokajająco na niemowlę.

Kminek jest polecany dzieciom i osobom starszym jako łagodny środek regulujący trawienie i zapobiegający bolesnym wzdęciom.

Ze względu na właściwości rozkurczające mięśniówkę oskrzeli zalecane jest przyprawianie potraw owocami kminku przez osoby chorujące na astmę.

Napary z kminku można stosować zewnętrznie na stany zapalne skóry, przemęczone oczy lub w przypadku zapalenia spojówek, jak również przy wrzodach żołądka i dwunastnicy. 

Aromaterpia poleca olejek kminkowy przy dolegliwościach gastrycznych: niestrawności, wzdęciach, nudnościach, wymiotach, zatruciu pokarmowym. Masaż lub kąpiel z olejkiem kminkowym są wskazane w chorobach układu moczowego, otyłości i cellulicie.

Inhalacje łagodzą dolegliwości nosa i gardła w okresach przeziębienia lub alergii.

Mimo, że olejek jest bezpieczny dla zdrowia, zbyt duża dawka może spowodować podrażnienie skóry.

Kminek zwyczajny daje charakterystyczny, cierpki, lekko gorzki smak różnego rodzaju serom, pieczywie.

W gospodarstwie domowym kminku dodaje się do bardzo wielu dań: ziemniaków, kapusty, buraków, mięsa, ryb, różnego rodzaju serów, zup i sosów. Przed użyciem warto kminek namoczyć lub zmieszać z solą. Dobrze komponuje się również z pieprzem, cebulą i czosnkiem.

Jest niezbędnym dodatkiem do niemieckiej pieczeni Sauerbraten. Wędzone i odtłuszczone sery z Austrii, Niemiec, Węgier, Holandii i Skandynawii zawierają całe ziarno kminku. Używa się go także do wypieków: pasztecików, solanek, paluszków.

Wiele potraw nie istnieje w ogóle bez kminku lub po prostu nie smakuje, tak jak smakować powinno. Dla mnie kminek powinien np. być dodawany do ćwikły, gotowanej kiszonej kapusty, smażonego sera... Niestety jego aromat jest tak charakterystyczny, że w mojej rodzinie dzieli jej członków na swoich przeciwników i wielbicieli.

Za przyprawę mogą służyć również młode liście kminku, które zawierają te same substancje co owoce, a ponadto wiele witamin, enzymów i kwasów organicznych.

Ponadto, kminek jest doskonały do trunków. Najbardziej znanymi przedstawicielami kminkówek są Akvavit, Kummel i Alasz.

Szkoda tylko, że nie wszyscy lubią to małe, aromatyczne nasionko

Drzewa niewierzące

Drzewa po kolei wszystkie niewierzące

ptaki się zupełnie nie uczą religii

pies bardzo rzadko chodzi do kościoła

naprawdę nic nie wiedzą

a takie posłuszne

nie znają ewangelii owady pod korą

nawet biały kminek najcichszy przy miedzy

zwykłe polne kamienie

krzywe łzy na twarzy

nie znają franciszkanów

a takie ubogie

nie chcą słuchać mych kazań gwiazdy sprawiedliwe

konwalie pierwsze z brzegu bliskie więc samotne

wszystkie góry spokojne jak wiara cierpliwe

miłości z wadą serca

a takie wciąż czyste

wiersze ksiądz Jan Twardowski